مرتبطکردن آموزش و تربیت نیروی کار و اشتغال یکی از وظایف اصلی هنرستانهای فنی و حرفهای و کار و دانش است. این آموزش فنی و حرفهای است که تفاوتها را در بین دانشآموزان بهوجود میآورد، استعدادها را شکوفا کرده و قابلیتهای شخصی را کامل میکند؛ بنابراین آموزش فنی و حرفهای و کارودانش وسیلهای برای فرد در طول زندگی برای نیل به پیشرفت، راهی برای حل مشکلات شغلی و یکی از ابعاد هویت فردی در زندگی اجتماعی است.
آموزشهای تئوری در کشور ما قوی و پرشمار است بهنحوی که در دانش نظری پیشرفت فوقالعادهای داشتهایم، اما به موازات آن نتوانستهایم نیروی انسانی را برای کسب مهارتهای لازم که بتوانند این دانش را به کار و ثروت تبدیل کنند، آموزش دهیم.
تنوع رشتههای هنرستان نسبت به دبیرستان، یادگیری همزمان آموزشهای تئوری و عملی، فرصت ادامه تحصیل برای برخی دانشآموزانی که در درسهای پایه همچون ریاضی و فیزیک ضعیف هستند، وجود بازار کار مناسب حتی قبل از فارغالتحصیلی، اعتماد به نفس بالاتر بهسبب انجام کارهای عملی، امید به آینده در صورت واردنشدن به دانشگاه، تنوع درسها در هنرستانها، شکوفاشدن خلاقیت و استعداد دانشآموزان هنرستانی و امکان استفاده از وامهای خوداشتغالی از جمله مزایای تحصیل دانشآموزان در هنرستانها نسبت به دبیرستان است.
اساس رشتههای فنی و حرفهای کارهای عملی است و به ۴ زیرگروه صنعت، خدمات، کشاورزی و هنر تقسیم میشود. رشته تعمیر موتور تراکتور و دیزل یکی از شاخههای رشته کشاورزی است. افزایش جمعیت و ضایعات فراوانی که در اثر کشاورزی سنتی به محصولات وارد میکند باعث شده است رشته کشاورزی نیز از مهندسی کمک گرفته تا بتواند بهرهبرداری بهتر را با استفاده از ماشینهای کشاورزی عملی کند. ماشینهای کشاورزی امروزه هر کاری را که انسان میکند انجام میدهند و تراکتور یکی از عمومیترین این وسایل است. هدف از ایجاد این رشته تربیت نیروی کار متخصصی است که بتواند در کنار کشاورز به تعمیر تراکتور اقدام کرده تا بدینوسیله کمترین خسارت به کشاورز بر اثر خرابی تراکتور وارد شود.
تعمیرگاه طباطبایینژاد بیش از ۳ دهه است که در ناحیه منفصل توس و روستاهای مجاور همانند گوارشک به تعمیر موتور تراکتور، دیگر ماشینآلات کشاورزی و موتور دیزل همت گمارده است. این کارگاه در روستای گوارشک واقع شده و در طرح برونسپاری وزارت آموزش و پرورش میزبان هنرجویانی است که رشته «تعمیر موتور تراکتور و دیزل» را برای ادامه تحصیل برگزیدهاند. هنرجویانی که درسهای تئوری را در هنرستان گذرانده و درسهای عملی را در کارگاه.
در دو، سه سال اخیر بیشتر دانشآموزانی که در این کارگاه تراکتورسازی طباطبایینژاد درسهای عملی خود را گذراندهاند، در المپیادهای استانی و کشوری هنرستانهای کار و دانش حائز رتبههای برتر شدهاند. آخرین دانشآموزان محمدامین صمدی و علی آرنده، هنرجویان هنرستان سازندگان هستند که چندی پیش در رقابتهای المپیاد هنرستانهای کار و دانش سراسر کشور که در استان هرمزگان برگزار شد رتبه نخست را از آن خود کردند.
به همین بهانه سری به این کارگاه تعمیر موتور تراکتور و دیزل زده و گفتوگویی با این هنرجویان، مدیر هنرستان سازندگان، مدیرکارگاه و مسئول طرح برونسپاری آموزش و پرورش منطقه تبادکان انجام دادهایم که در سطور بعدی خواهید خواند.
مسئول برونسپاری منطقه تبادکان در توضیح بیشتر درباره این طرح میگوید: با افزایش تعداد دانشآموزان هنرستانها و رشتههای فنی وحرفهای، بهدلیل نبود فضاهای کارگاهی استاندارد و متناسب و همچنین نبود تعداد کافی مربیان آموزشی، طرح برونسپاری راهاندازی شد. ساخت یک مرکز کارگاهی و آموزشی مجهز با هزینههای میلیاردی برای آموزش و پرورش امکانپذیر نیست، ما دارای بیش از ۱۸۰ رشته فنی و حرفهای در منطقه تبادکان هستیم که اگر بخواهیم برای همه این مشاغل کارگاه بسازیم باید تمام بودجه آموزش و پرورش استان را در همین منطقه تبادکان صرف کنیم.
به گفته احسان سعیدیفر؛ طرح برونسپاری ابتدا توسط کشور آلمان در مدارس این کشور باعنوان (طرح کار و مدرسه) به مرحله اجرا درآمد. بعد از آن این طرح تعدیل و با شرایط کاری و جمعیتی کشور ایران بومیسازی و بهعنوان یک طرح کشوری در آموزش و پرورش استانهای مختلف کشور به اجرا درآمد. آموزش و پرورش خراسان رضوی نیز به عنوان مرکز پایلوت طرح انتخاب شد و در حال حاضر دبیرخانه دائمی طرح برونسپاری در استان خراسان رضوی قرار دارد. بر اساس طرح (برونسپاری) قراردادی بین کارگاهها، کارخانهها و شرکتهای صنعتی و فناوری با اداره آموزش و پرورش استان خراسان رضوی منعقد شده است تا دانشآموزان فنی و حرفهای کلاسهای عملی خود را در این کارگاهها بگذرانند.
آموزش و تأمین نیروی مربی برعهده مسئولان این کارگاههاست و وظیفه نظارت بر درست و استاندارد انجامشدن عملیات آموزشی برعهده کارشناسان آموزش و پرورش است. کارشناسان ما در بازدیدهای روزانه، هفتگی و ماهانه خود از این کارگاهها بر صحت و درستی اجرای طرح نظارت دارند. خوشبختانه آموزش و پرورش استان خراسان رضوی در اجرای این طرح عملکرد موفقی داشته است.
او ادامه میدهد: تاکنون ۵۰ قرارداد با کارگاههای شخصی و دولتی بسته شده و تنها استانی هستیم که توانستهایم قراردادهایی را با ۳ شهرک صنعتی (توس، کلات و فناوریهای برتر) در زمینه رشتههای برق صنعتی، تراشکاری، فلزکاری، جوشکاری، تراشکاری سیانسی، مبلمانسازی، صنایع چوب، دامداری، تعمیر موتور تراکتور، ساختمانسازی و ... امضا کنیم. دانشآموزان با حضور در این کارگاهها درسهای عملی خود را گذرانده و حتی با کارکردن در ساعات بعد از آموزش، درآمدهایی نیز برای خود کسب میکنند. همچنین برخی از همین دانشآموزان به دلیل مهارت و شایستگیای که از خود در دوره آموزش نشان میدهند، استخدام همین شرکتها و مراکز کارگاهی شدهاند.
سعیدیفر در ادامه با اشاره به اجرای موفق طرح برونسپاری در آموزش و پرورش منطقه تبادکان اضافه میکند: همانطور که میدانید بخش مهمی از منطقه وسیع و پرجمعیت تبادکان در حاشیه شهر و مناطق روستایی قرار گرفته است، برهمین اساس و در راستای افزایش کارآفرینی و اشتغال مولد، مسئولان آموزش و پرورش منطقه تمرکز فعالیتشان در راستای ایجاد و حمایت از هنرستانهای فنی وحرفهای بوده است. براساس آمار ۵۶ درصد دانشآموزان این منطقه آمورشی بعد از گذراندن پایه نهم، برای ادامه تحصیل تا مقطع دیپلم، هنرستانهای فنی و حرفهای را انتخاب میکنند.
منطقه آموزش و پرورش تبادکان در سال 98 موفق به کسب ۱۰ مقام و رتبه کشوری شد که ۴ رتبه کشوری آن مربوط به دانشآموزانی بود که در قالب طرح برونسپاری آموزش دیده بودند
با توجه به محرومیت منطقه و کمبود کارگاه در مدارس فنی وحرفهای، در قالب طرح برونسپاری با شرکتها و کارگاههای خصوصی و دولتی واقع در محدوده منطقه تبادکان گفتگوهایی داشتیم، آنها نیز با قبول شرایط طرح حاضر به همکاری و امضای قرارداد با آموزش و پرورش منطقه تبادکان شدند. اجرای این طرح مفید و راهگشا در تسهیل و فراهمکردن شرایط برای ادامه تحصیل دانشآموزان مؤثر بود.
منطقه آموزش و پرورش تبادکان در سال جدید موفق به کسب ۱۰ مقام و رتبه کشوری شد که ۴ رتبه کشوری آن مربوط به دانشآموزانی بود که در همین کارگاهها و در قالب طرح برونسپاری آموزش دیده بودند. این رتبهها وکارگاهها عبارتاند از کسب رتبه برتر اول در رشته گیاهان دارویی توسط خانم زهرا ناظری که در کارگاه بهارترنج بارثاوا آموزش دیده است، رتبه برتر تعمیر تراکتور توسط آقایان صمدی و آرنده که در کارگاه تراکتورسازی طباطبایینژاد آموزش دیدهاند، رشته برتر چوب توسط سعید خدایی که در کارگاه چوب موفق آموزش دیده و رتبه ۲ کشوری معرق چوب توسط محدثه ایوبی که با آموزشگاه ماهان همکاری داشته است.
هنرستان شبانهروزی سازندگان (شهید کاوه) در روستای گوارشک قرار دارد. در این هنرستان رشتههای جدید درسی متناسب با منطقه بومیسازی شده است. مدیر این مدرسه میگوید: مدرسه سازندگان (شهید کاوه) شبانهروزی و مدیریت خوابگاهی اداره میشود. در این مرکز آموزشی علاوهبر تدریس رشتههای نظری (انسانی، تجربی و ریاضی) تدریس و آموزش رشتههای فنی و حرفهای نیز انجام میشود. ۲۰۰ دانش آموز در این مدرسه تحصیل میکنند که از میان آنها ۱۲۰ نفر محصل در رشتههای فنی و حرفهای هستند.
به گفته او، تعیین رشتههای قابل تدریس و نوع رشته تحصیلی در مدارس فنی و حرفهای هر منطقه همواره از مسائل مورد بحث بودهاست. در گذشته رشتههای تحصیلی مدارس فنی وحرفهای بدون در نظر گرفتن شرایط محیطی و منطقهای تعیین میشد و در نتیجه در برخی رشتهها با دانشآموزانی روبهرو بودیم که مهارت شغلیشان متناسب با نیازهای محلی نبوده و کاربردی برای منطقه سکونتشان نداشت.
از سوی دیگر با کمبود نیروی متخصص در رشتههایی روبهرو بودیم که از اولویت و نیازهای محله بود، اما درحال حاضر برای تعیین رشتههای تحصیلی در هنرستانها، شرایط منطقه، منابع و امکانات آن محل در نظر گرفته میشود. تعیین و تدریس رشتههای فنی و حرفهای در هنرستان سازندگان بر اساس نیازهای محلی و منطقهای بوده است. با توجه به ماهیت کشاورزی و دامداری بیشتر ساکنان این محل و روستاهای اطراف، ما درکنار رشتههای معمول، تدریس رشته امور دامی، تعمیر و نگهداری تراکتور و تیلر را نیز در مدرسه ایجاد کردیم که با استقبال دانشآموزان منطقه روبهرو بوده است بهطوری که در سال اول ۱۵ دانشآموز و در سال دوم ۲۴ دانشآموز برای تحصیل در این رشته ثبتنام کردند.
حبیب کاظمزاده ادامه میدهد: از دو سال قبل رشتهای به نام «تعمیر و نگهداری تراکتور و تیلر» به درسهای فنی وحرفهای هنرستان سازندگان افزوده شد. دانشآموزان در این رشته علاوهبر درسهای تئوری، درسهای عملی همچون تعمیر موتور تراکتور، مبانی و کاربرد رایانه، اجزای ماشین، تکنولوژی و کارگاه جوشکاری؛ کاربرد و سرویس تراکتور، تعمیر موتورسیکلت درجه ۱ و درجه ۲، کارآفرینی، بهداشت و ایمنی کار، قانون کار و کارورزی را فرامیگیرند. آموزش نظری این رشته با خواندن کتابهای مربوطه در آموزشگاه و درسهای عملی و کارگاهی نیز در کارگاه تراکتورسازی سیدمحسن طباطبایینژاد انجام میشود. امسال نیز دو نفر از دانشآموزان این مدرسه به نامهای علی آرنده و محمدامین صمدی موفق به کسب رتبه برتر کشوری تعمیر تراکتور و تیلر شدند.
کارگاه تعمیر تراکتور طباطبایینژاد، اولین و قدیمیترین کارگاه از نوع خود در منطقه است که سابقه ۲۸ ساله تعمیر تراکتور، تربیت شاگردان و کارآفرینی را در پرونده کاری خود دارد.
سیدمحسن طباطبایینژاد، مدیر و مؤسس این کارگاه، در این باره میگوید: سال ۱۳۶۹ با اجاره مغازهای در همین محله، کارم را با آپارات و بادکردنلاستیک تراکتور و تجهیزات کشاورزی شروع کردم. در روزها و ماههای اول کار رونق چندانی نداشت و من نیز به دلیل نبود استقبال و درآمد کافی، قصد کنارهگیری از اینکار و انتخاب شغل دیگری را داشتم، اما پدرم معتقد بود که اگر صبر داشته باشم و کارم را بهدرستی و با کیفیت عالی انجام دهم بالأخره موفق خواهم شد.
این حرف پدرم را هیچ وقت فراموش نکردم و از همان زمان تاکنون آویزه گوشم شده است، کمکم کارم رونق گرفت. اولین کسی که تراکتورش را برای تعمیر به کارگاه من آورد، حاج غلامرضای قشنگ، پهلوان کشتی چوخه، بود. من طوری این تراکتور را تعمیر کردم که تا ۱۲ سال بعد احتیاجی به تعمیر پیدا نکرد. بعد از این ماجرا و بهتدریج کارم رونق گرفت و در حال حاضر دو برادر و پسرم نیز در این کارگاه مشغول به کار هستند.
پدرم معتقد بود اگر صبر داشته باشم و کارم را بهدرستی و با کیفیت عالی انجام دهم بالأخره موفق خواهم شد
در مدت این ۲۸ سال شاگردان بسیاری در همین کارگاه شاگردی کرده و با فوت وفن تعمیر تراکتور آشنا شدند و بعد ازکسب درجه استادی برای خودشان کارگاه تعمیر تراکتور زدند. برخی دیگر مانند شبرنگی و سیدمهدی طباطبایینژاد نیز در همین کارگاه مانده و با ما همکار شدند. ما علاوهبر مشتریهای داخلی ساکن در منطقه و شهر مشهد، دارای مشتریهایی از سرتاسرکشور هستیم. چندماه قبل یکی از مشتریهای قدیمی از استان همدان با قراردادن تراکتور روی یدککش و پرداخت هزینه چند میلیون تومانی، تراکتور خراب را به کارگاه ما آورد تا برایش تعمیر کنیم، من این اعتماد و جذب مشتری را مدیون همان حرف پدرم هستم. اینکه کارم را خوب و عالی انجام بدهم تا مشتریها جذب کارم شوند. اگر سرهمبندی و سهلانگاری در کارم بود، شغلم دوام نداشت و این موقعیت شغلی را نداشتم.
کارگاه تعمیر تراکتور طباطبایینژاد به عنوان کارگاه طرف قرارداد با هنرستان سازندگان، بر اساس کلاسهای عملی آموزش و تعمیر تراکتور به دانشآموزان هنرستانی را برعهده دارد. محسن طباطبایینژاد با تأیید این مطلب میگوید: بیشتر نوآموزان ما بچه کشاورز هستند و بیشترشان نیز دارای ماشینآلات کشاورزی و تراکتور هستند. برای اینکه بچهها بتوانند در آینده دست به آچار باشند و اگر تراکتورشان بر سر زمین کشاورزی دچار خرابی و نقص شد، خودشان ماشینآلاتشان را تعمیر کنند، این مسئولیت را پذیرفتهام. همچنین در اجرای این طرح و برای تأمین استادکار آموزشی بهتازگی ۴ مربی خبره استخدام کردهایم که به قول معروف هر کدام برای خود استادی هستند. دو برادر و پسرم نیز درکارگاه حضور دارند، آنها نیز تجربه چندین ساله در تعمیر ماشینآلات سنگین دارند و به مقوله آموزش بچهها کمک میکنند.
طباطبایینژاد درباره چند و چون آموزشها توضیح میدهد: هنرجویان در این کارگاه علاوهبر آموزش تعمیر تراکتور با سیستم کار و تعمیر موتورهای دیزلی مانند ماشینهای راهسازی، کمپرسیها، غلتک خودرو و کششی و جرثقیلها نیز آشنایی پیدا میکنند. بعد از فارغالتحصیلی کار با خودروهای هیدرولیک و تعمیر آنها را بهعنوان آموزش جانبی رشته تعمیر تراکتور انجام دهند. در پایان دوره آموزش با گرفتن امتحان عملی که در قالب باز و بسته کردن موتور و عیبیابی تراکتور است از هنرآموز امتحان گرفته و در صورت موفقیت در امتحان عملی نمره قبولی را به او میدهیم.
اینکار برای ما هیچگونه نفع اقتصادی و مادی ندارد، حتی به نحوه خدماتدهی ما به مشتریان نیز صدمه میزند و سبب کمترشدن مشتریها شده است
در این دوره دانشآموزانی که قدری ضعیفتر هستند، مورد آموزش و توجه بیشتر قرار دارند، برای آنکه بتوانند خود را به دیگر هنرآموزان برسانند. اینکار برای ما هیچگونه نفع اقتصادی و مادی ندارد، حتی به نحوه خدماتدهی ما به مشتریان نیز صدمه میزند و سبب کمترشدن مشتریها شده است. وقتی که یک مشتری برای تعمیر تراکتورش به کارگاه ما میآید و بعد از چند دقیقه ۳۰ تا ۴۰ نوآموز تازهکار را در اطراف تراکتورش میبیند، احساس بدی پیدا میکند و حتی ممکن است برای دفعه بعد برای تعمیر به تعمیرگاه ما نیاید باوجوداین ما به عشق آموزش و کارآفرینی برای نسل جوان این همکاری را ادامه میدهیم.
محمدامین صمدی و علیآرنده، دو تن از شاگردان و هنرآموزان کارگاه طباطبایینژاد هستند که توانستند در المپیاد کشوری هنرستانهای کار و دانش کشور در رشته تعمیر موتور تراکتور رتبه اول را به دست آورند.
محمد امین صمدی درباره این موضوع میگوید: بعد از قبولی در کلاس نهم، چون در خانوادهای کشاورز به دنیا آمده بودم و به دلیل عشق و علاقه به کشاورزی و ماشینآلات کشاورزی، تحصیل در هنرستان سازندگان و رشته تعمیر تراکتور را انتخاب کردم. به دلیل ارتباطی که از قبل با ماشینآلات کشاورزی از جمله تراکتور داشتم، توانستم ارتباط خوبی با این رشته تحصیلی برقرار کنم. زمانی که برای اولینبار به کارگاه تعمیر تراکتور آقای طباطبایینژاد رفتم، به دلیل همین آشنایی و تبحری که در کارکردن با وسایل و تجهیزات کارگاه و حتی قطعات موتور تراکتور داشتم تشویق شدم و در هفتههای بعد تحت آموزشهای استادان کارگاه، عیبیابی، تعمیر و راهاندازی تراکتور را آموختم.
سال یازدهم بهعنوان شاگرد نمونه منطقه آموزش و پرورش تبادکان انتخاب شدم. در همان سال نیز در مسابقات فنی وحرفهای استان شرکت کردم و رتبه اول استان خراسان رضوی را در این رشته (تعمیر موتور تراکتور) به دست آوردم. بعد از کسب رتبه اول در مسابقات استانی جواز حضور رقابتهای المپیاد هنرستانهای کار و دانش سراسر کشور را به دست آوردم. این رقابتها از دو بخش عملی و تئوری تشکیل شده بود، در بخش تئوری رتبه نخست کشور را به دست آوردم، بعد از آزمون کتبی، نوبت به آزمون عملی رسید.
در این مرحله موتور تراکتوری در اختیار ما قرار گرفت و ما وظیفه داشتیم در زمان مشخصی یعنی ۹۰ دقیقه عیب موتور را پیدا کرده و آن را تعمیر کنیم. در هنگام امتحان عملی که در هنرستان شهید یوسفی برگزار میشد، مراحل تعمیر موتور تراکتور توسط ۸ دوربین از جهات مختلف و بهطور کامل فیلمبرداری و در همانزمان و بهطور آنلاین و مستقیم برای داوران مسابقه در محل برگزاری مسابقات در تهران فرستاده میشد. خوشبختانه من و رفیقم علی آرنده در کمترین زمان ممکن موفق به شناسایی، عیبیابی و راهاندازی موتور تراکتور شدیم و با کسب بالاترین نمره در مرحله عملی و امتحان کتبی رتبه اول مسابقات کشوری تعمیر موتور تراکتور را کسب کردیم.
علیآرنده دیگر برنده مسابقات و دارنده رتبه برترکشوری تعمیر تراکتور نیز از شاگردان هنرستان سازندگان است. او دوست دارد در آینده با تأسیس کارگاه تعمیر تراکتور به آموزش و کارآفرینی برای جوانان منطقه بپردازد.
علی آرنده در این باره میگوید: یکی از امتیازاتی که برای برگزیدگان المپیاد هنرستانهای کار و دانش کشور در نظر گرفته شده، بورسیه دانشگاه علمی و کاربردی است. من قصد دارم از این امتیاز بهرهبرداری کرده و در مقطع کاردانی دانشگاه علمی و کاربردی در رشته تعمیر موتور تراکتور تحصیل کنم و بعد از فارغالتحصیلی از دانشگاه یک کارگاه تعمیر ماشینآلات سنگین در منطقه راهاندازی کنم تا ممر درآمدی برای جوانانی همانند خودم باشد.
وی اضافه میکند: یکی از دلایل بیکاری روستاییان و کوچ آنها به سمت شهرها این است که تحصیلات آنها ارتباطی با مشاغل و هویت روستایی ندارد. دانشآموزی که مهندسی راه و ساختمان خوانده است، مجبور است برای پیداکردن شغل به داخل شهر برود، اما من که رشته تحصیلیام تعمیر تراکتور و ماشینآلات کشاورزی است، با شغل کشاورزی و دامداری که شغل اصلی و خانوادگیام است سر و کار دارم و این بهترین دلیل برای ماندنم در روستا خواهد بود.
به گفته رتبه اول تعمیر تراکتور در ایران، علاوهبر حرفه تعمیر ماشین، علاقه ویژهای به کشاورزی و راهاندازی فراوردههای گلخانهای همچون پرورش قارچ دارم و امیدوارم روزی در همین روستا و زادگاهم به آرزوهایم برسم. فکر میکنم لزومی ندارد به شهر رفته و باوجود این همه استعداد و تلاش سرگذر بنشینم و روزمرگی کنم. البته این موضوع مشروط به این است که مسئولان و دستگاههای مربوطه مانند جهاد کشاورزی، سازمان فنی و حرفهای نیز از ما فارغالتحصیلان هنرستانی و فنی و حرفهای حمایتهای لازم را داشته باشند. دادن وامهای بلندمدت با سود اندک یکی از مواردی است که میتواند درکارآفرینی و اشتغالزایی برای خودمان و دیگران مؤثر باشد.